Manastir BEŠENOVO

Ostaci manastira se nalaze na južnim padinama Fruške
Gore u neposrednoj blizini naselja bešenovski Prnjavor. Manastir je
potpuno razrušen krajem Drugog svetskog rata a posle rata i ono malo
što je ostalo razgrađeno je od strane vlasti i meštana. Manastirska
crkva bila je posvećena sv. Arhanđelima. Manastir je prema predanju
osnovao srpski kralj Dragutin, međutin najčešće pominjan datum
osnivanja je 1467, kada je prema jednom izgubljenom zapisu, crkva
oslikana. U turskim zapisima manastir se pominje 1545. kao i u kasnijim
zapisima. Bešenovska crkva, iako prepravljana tokom 19. i početkom
20.veka zadržala je oblik sakralne građevine raškog tipa sve do svoga
razaranja.I konaci izgrađeni između 1730-1771. potpuno su danas
razoreni. U opisu manastira iz 1753. kaže se da su crkva, konaci, zidne
slike veoma stare ali dobrog kvaliteta. U manastirskoj crkvi zabeležena
su dva ikonostasa. Drugi, poslednji ikonostas slikao je Stevan Aleksić
1908. Delovi oba ikonostasa čuvaju se u muzeju Srema u Sr.Mitrovici.


Prema predanju, manastir Bešenovo, čiji se ostaci
nalaze na južnom obronku Fruške gore, uz potok Čikoš, osnovao je srpski
kralj Dragutin krajem XIII veka. Posvećen je sv. arhanđelima Mihailu i
Gavrilu (8/21. novembar). Drugi podaci o osnivanju dovode se u vezu sa
polovinom XV veka, kad se pominje 1467, zapisana na zidu kao godina
oslikavanja manastirske crkve. No, prvi siguran podatak o postojanju
manastira nalazi se u najstarijem turskom popisu Srema (1546), kao i
kasnije tokom XVI veka.


Kada je manastir Vitovnica kod Požarevca - Petrovca
na Mlavi stradao od Turaka, njegovi kaluđeri su sa najvrednijim
liturgijskim predmetima prebegli u manastir Bešenovo. Među tim
predmetima su bili i Četvorojevanđelje, koje je 1557. okovao Kondo Vuk,
te srebrna čaša iz 1662, delo kujundžije Luke (ove dragocenosti čuvaju
se u Muzeju SPC u Beogradu). Celo XVII stoleće karakteristično je po
nemaštini, o kojoj svedoče zapisi o odlascima bešenovačkih kaluđera u
Rusiju radi prikupljanja milostinje (1628, 1648, 1670, 1671). Godine
1656. obnovljene su kelije i trpezarija.

Na osnovu vizitacijskog popisa iz 1753, u kojem je
detaljno opisana manastirska crkva, zna se da je građevina zidana od
opeke, ali se vreme izgradnje ne pominje. U istom popisu govori se i o
trostranim manastirskim konacima, za koje je navedeno da su na južnoj
strani podignuti 1730. i da su građeni opekom, dok se za konake sa
severne i zapadne strane samo kaže da su stari. U popisu je naveden i
stari ikonostas, koji je 1770, po svemu sudeći, delimično zamenjen
ikonama Vasilija Romanoviča. On je od 1907. do 1909. zamenjen
ikonostasom za koji je ikone radio Stevan Aleksić, koji je u istom
periodu radio i zidne slike u unutrašnjosti crkve.

Za manastirsku trpezariju Aleksić je sačinio monumentalnu istorijsku
kompoziciju - „Spaljivanje moštiju sv. Save" (ulje na platnu, 1909).
Posle Drugog svetskog rata ova slika dospela je u Gradski muzej u
Vukovaru, u Bauerovu zbirku, U vreme pomenutog popisa manastir je imao
13 monaha i 12 porodica prnjavoraca. Hram je bio snabdeven ukrašenim
srebrnim i pozlaćenim stvarima, odeždama od svile, kadife, brokata i
atlasa. Od knjiga imao je 22 srpska rukopisa među kojima tri okovana
jevanđelja, 12 mineja i četiri prologa, te 52 knjige ruske i druge
štampe. Ikona je bilo 46. Manastir je imao pokućstvo, bakarne i
gvozdene sudove i burad za vino. Od ekonomskih zgrada bile su kačara,
dve vodenice i dve česme. Što se dokumenata tiče, manastir je u to doba
posedovao šest carskih privilegija i četiri "parčeta" od sultana i
vezira.

Drugi važan popis (1771) svedoči o postojanju visokog zvonika
izgrađenog u sklopu novopodignutog zapadnog krila konaka. Prve pouzdane
podatke o kapeli u zvoniku, posvećenoj sv. Kiriku i Juliti, čije su
mošti čuvane u ovom manastiru (u kivotu načinjenom 1773), pružaju
zapisi na unutrašnjem i spoljašnjem zidu kapele iz 1783. Oni govore o
živopisanju zidova kapele koje je, kako se navodi u zapisu, izveo
Kuzman Kolarić, ktitorstvom Novosađanina Trifuna Jovanovića, u vreme
igumana Silvestera. Ikonu s predstavom sv. Kirika i Julite manastiruje
1766. poklonio slikar Dimitrije Bačević.

U literaturi se često navodi da je Kuzman Kolarić (Kosma, kako piše na
kapeli) naslikao 1786. ikonostas manastirske crkve. Međutim, jedan
objavljeni zapis, na osnovu kojeg se ovo tvrđenje prenosi, stajao je na
ikonostasu manastirske crkve, ali se ne odnosi na slikarski rad na
ikonostasu, već pominje da "semu kivotu molerskago hudožestva ktitor
bist blagopočteni gospodin Luka Kukić, žitelj šanca Laćarka", što bi
značilo da je u pitanju slikana dekoracija kivota u kojem su čuvane
mošti svetih mučenika Kirika i njegove majke Julite. Nztpisje iz 1786,
a zanimljivo je i značajno da je slikar signaturu ostavio latiničnim
slovima: Kosman Kollarisc moller.

Iako prepravljana u XIX i početkom XX veka, crkva manastira Bešenova
zadržala je u osnovi svoj prvobitni oblik jednobrodne građevine raškog
tipa sve do rušenja manastira u bombardovanju 1944, a do tada su
pozicije tornja, crkve i konaka ogradnog zida sa istoka crkve ostale
iste, o čemu svedoči nekoliko fotografija snimljenih između 1885. i
1940. Ostaci Bešenova razgrađeni su neposredno posle rata. Manastir do
danas nije obnovljen, ali je otkrivena osnova crkve i konaka, čime je
ustanovljeno da je bešenovačka crkva bila krstoobrazne osnove,
pravougaonih pevnica i spolja i iznutra, i poligonalne apside. Oltar je
bio na svod. Crkva je imala samo jedan ulaz, sa zapada: „vrata jedna
oraova sedefom nakićena".


Tokom rata manastir je najpre samo opljačkan. Zatim
su se smenjivale ustaške i nemačke najezde, a i jedinice NOV. Zato je u
nekoliko navrata paljen, rušen, miniran, i konačno, 1944. bombardovan.
Nemačko vazduhoplovstvo ga je potpuno razorilo. Manastirske starine i
dragocenosti raznesene su i delimično izgubljene zauvek. Sačuvani su
delovi sa dva ikonostasa i nekoliko knjiga. Čuvaju se u Muzeju crkvene
umetnosti u Sremskoj Mitrovici. 

Cigle i kamen su korišćeni za izgradnju zadružnog doma u selu.

Priliku da sednete ispod ovako stare lipe retko će te imati.


Do Bešenova se stiže putem od Malih Radinaca
(zapadno od Rume) do Crvenog Čota na Partizanskom putu; odnosno od
Iriškog Venca i Crvenog Čota.