Nikolaj Velimirović (4. januar 1881 - 18. mart 1956) je bio episkop Srpske pravoslavne crkve, hrišćanski teolog i nacionalistički ideolog.
Velimirović je školovan na Zapadu i u mladosti je bio velik zastupnik liberalnih ideja iekumenizma. U međuratnom periodu postaje predvodnik pravoslavnih bogomoljaca i okreće se anti-evropejstvu i konzervativizmu. Osnivač je desničarske političke ideologijesvetosavskog nacionalizma. Smatra se duhovnim inspiratorom Ljotićeve organizacijeZBOR.[1][2][3] Često je kritikovan zbog antisemitskih stavova.[1][2][4][5][6] Njegovi sledbenici se nazivaju nikolajevci.
Centralno mjesto u Velimirovićevim razmišljanjima činila je kritika humanizma, evropske civilizacije, materijalističkog duha i sl. O Evropi je mislio kao o velikom zlu kojeg se treba čuvati, i prezirao je njenu kulturu, nauku, progres.[7] Episkop Nikolaj je bio duboko očaran srpskom prošlošću nemanjićkog perioda pa je ona, po njemu, trebalo da bude paradigma nove srpske stvarnosti.[7]
2003. godine Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala za sveca i od tada ga slavi kaosvetog Nikolaja Žičkog.
Sadržaj/Садржај[sakrij/сакриј] |
Život [uredi - уреди]
Mladost i obrazovanje [uredi - уреди]
Nikola Velimirović je rođen 23. decembra 1880. godine (po julijanskom kalendaru) u Leliću, nedaleko od Valjeva, u porodici zemljoradnika, od oca Dragomira i majke Katarine. Obrazovanje je otpočeo u manastiru Ćelije, dok je valjevskoj gimnaziju završio u Valjevu.[1] Po završetku šestog razreda gimnazije, Nikola je konkurisao u Vojnu akademiju, ali ga je lekarska komisija odbila, jer je bio "sitan" i nije imao dovoljan obim grudi. Nakon toga, upisuje beogradsku Bogosloviju gde je, prema sećanjima školskih drugova, u ranim godinama čitao dela Njegoša, Šekspira, Getea, Voltera, Viktora Igoa, Ničea, Marksa, Puškina, Tolstoja, Dostojevskog i drugih.[1] Posebno je u bogosloviji bio zapažen svojim mislima o Njegošu. Već u bogosloviji pomagao je proti Aleksi Iliću u uređivanju lista "Hrišćanski vesnik", u kome je i nekoliko godina objavljivao svoje prve dopise i radove.
Nakon završetka Bogoslovije radio je kao učitelj u selima pored Valjeva posle čega je, kao stipendista Crkve, studirao na Starokatoličkom fakultetu u Bernu, da bi školovanje nastavio u Nemačkoj, Engleskoj i Švajcarskoj.[1] U Bernu je u dvadeset osmoj godini doktoriraoteologiju, odbranivši disertaciju "Vera u Vaskrsenje Hristovo kao osnovna dogma Apostolske Crkve".[8] Prve godine 20. veka Velimirović je proveo u Oksfordu, gde je spremao doktorat iz filozofije, dok je tezu o Berklijevoj filozofiji odbranio na francuskom u Ženevi. Vrativši se iz Evrope, uskoro se i monaši u manastiru Rakovici i postaje jeromonah Nikolaj (20. XII 1909). Upućen je od mitropolita Srbije Dimitrija u Rusiju, gde je proveo godinu dana, najviše putujući po zemlji, upoznajući njen crkveni život i narodne svetinje. Za to vreme napisao je i svoje prvo veće delo – studiju "Religija Njegoševa".[9]
Bio je predavač na Bogosloviji "Sv. Sava" u Beogradu od 1912. do 1918. godine.[1] Predavao je filosofiju, logiku, psihologiju, istoriju i strane jezike. Počinje sa besedama po beogradskim i drugim crkvama širom Srbije, pa onda drži i predavanja na Kolarčevom univerzitetu u drugim mestima. Istovremeno, Nikolaj objavljuje u crkvenim i književnim časopisima svoje članke, besede i studije: o Njegošu, o Ničeu iDostojevskom i na druge filosofsko-teološke teme. Nikolaj je aktivno učestvovao u crkvenom životu, mada je imao kritičkih primedbi na rad i ponašanje nekih crkvenih ljudi. On se ubrzo razišao sa protom Aleksom iz "Hrišćanskog vesnika" zbog njegovih pogleda na stanje u Srpskoj Crkvi.
Redovno je putovao po Srbiji i Bosni i propovedao pred sve većim brojem slušalaca. Njegove propovedi nisu bile posvećene samo verskim pitanjima, već su zagovarale i nacionalni preporod Srba, posebno u Bosni koja je bila pod habsburškom vlašću.[10] Godine 1912. pozvan je u Sarajevo na proslavu lista "Prosveta", gde se upoznao sa najviđenijim predstavnicima tamošnjih Srba: Ćorovićem, Dučićem,Šantićem, Grđićem, Ljubibratićem i drugima. Poznate su tadašnje njegove reči da su "svojom velikom ljubavlju i velikim srcem Srbi Bosanci anektirali Srbiju Bosni", što je u vreme austrijske aneksije Bosne i Hercegovine shvaćeno kao izazov austro-ugarskim vlastima, pa je pri povratku u Beograd skinut sa voza u Zemunu i zadržan nekoliko dana. Austro-ugarske vlasti mu nisu dozvolile da sledeće godine otputuje u Zagreb i govori na tamošnjoj proslavi Njegoša, no njegov je govor ipak dospeo u Zagreb i bio pročitan.
Prvi svetski rat [uredi - уреди]
Posle izbijanja prvog svetskog rata, u aprilu 1915. godine srpska vlada je uputila Nikolaja iz Niša u Ameriku i Englesku kako bi propagirao srpske, a kasnije jugoslovenske ratne ciljeve. Taj je zadatak poveren Velimiroviću ne samo zbog njegove učenosti, već i zbog dobrih veza koje je sve vreme održavao s Anglikanskom i Episkopalnom crkvom u Britaniji i SAD.[10] On je po Americi, i zatim Engleskoj, držao brojna predavanja: u crkvama, univerzitetima, hotelima i po drugim ustanovama, počevši s velikom zboru u Čikagu u avgustu 1915. Velimirović je za program Jugoslovenskog odbora, odnosno ujedinjenje južnoslovenskih područja Austro-Ugarske sa Srbijom pridobio veliki broj emigranata, od kojih mnogi kao dobrovoljci odlaze Solunski front. Nikolaj je u ovo vreme iznosio i ideju o ujedinjenju svih hrišćanskih crkava, te počeo gajiti dobre odnose sa anglikanskim i Episkopalnom crkvom. Takođe je u to vreme pomagao i grupu srpskih studenata u Oksfordu, gde je jedno vreme i predavao.
O stanju u okupiranoj Srbiji obaveštavao je englesku javnost pismima i člancima u engleskoj štampi, poput obimnog članka "Srbija u okovima" (Serbia in chains), objavljenog u "The New Witness" 6. aprila 1916. godine.[11]
Međuratni period [uredi - уреди]
Kada se 1919. godine vratio u Srbiju, gde je njegova diplomatska aktivnost tokom ratnih godina hvaljena kao veliki uspeh, Velimirović je izabran za episkopa u Žičkoj eparhiji.[10] U toj ranoj fazi njegove svešteničke karijere, na Velimirovića se uglavnom gledalo kao na naprednog mladog teologa i liberalnu snagu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Velimirović je smatran za anglofila naklonjenog protestantizmujoš iz vremena njegovih studija u Bernu, Ženevi i Oksfordu.[10] Tih godina Nikolaj je razvio mnogostranu međucrkvenu delatnost. Učestvovao je na konferencijama za mir, na ekumenskim crkvenim susretima i skupovima, na međunarodnim susretima mladih hrišćana u svetu, itd.
Međutim, njegova liberalna reputacija bila je relativno kratkog veka. Nikolaj je 1920. godine izabran za vladiku ohridskog i zadužen zabogomoljački pokret, koji je nakon I svetskog rata, osnovala Srpska pravoslavna crkve u nastojanju da zaustavi opadanje interesovanja za veru, širenje Adventističke crkve i uspon komunizma.[10] Družeći se s pobožnim vernicima koji su činili okosnicu bogomoljačkog pokreta, pod duhovnim vođstvom monaha iz obližnje Svete gore, Velimirović je narednih godina doživeo duboku ličnu transformaciju. Napredni mladi učenjak postao je pustinjak, asketa i konzervativac.[10] Iskustva koja je stekao u Ohridu snažno su uticala na njegova filozofska gledišta. Divljenje prema Zapadnoj Evropi i simpatije za ekumenski pokret koje je gajio u mladosti, ustupile su mesto anti-zapadnjaštvu i kleronacionalizmu.[10] U to vreme počinje da zastupa i otvoreno antisemitske stavove. Njegova alegorična propoved "Priča o vuku i jagnjetu" objavljena 1928. godine je izazvala oštru reakciju beogradskog rabina dr Isaka Alkalaja.[12]
Posle službe u Ohridu i Bitolju vraćen je godine 1934. i u Manastir Žiča odlukom Arhijerejskog Sabora.Adolf Hitler je 1934. godine odlikovao Velimirovića zbog rada na obnavljanju nemačkog vojnog groblja u Bitolju.
Sredinom 1930-ih Nikolaj se počeo uključivati u politička zbivanja Kraljevine Jugoslavije, a otada datiraju i bliske veze s Dimitrijem Ljotićem. Krajem 1930-ih godina, paralelno sa usponom fašizma u Evropi, unutar Srpske pravoslavne crkve se rađa ekstremno desna ideologija svetosavskog nacionalizma, čiji je glavni ideolog Nikolaj Velimirović. Zalagao za uspostavljanje društva zasnovanog na jedinstveno srpskom obliku religioznog nacionalizma i monarhizma i propagirao odbacivanje individualizma, jednakosti, verske toleranciju, demokratije i drugih građanskih vrednosti. Velimirovićevo antizapadnjaštvo i antimodernizam su bili pomešani s jakim antisemitskim osećanjima. Velimirovićev bogomoljački pokret je u svojim publikacijama objavljivao antisemitske tekstove, uključujući delove Protokola sionskih mudraca. Tih godina, pod ideološkim uticajima episkopa Velimirovića, Ljotić osniva fašistički pokret ZBOR čija su glavna načela bila: anti-komunizam, borba protiv „jevrejske zavere“ i zalaganje za staleško uređenje države.[2] Članstvo Zbora u značajnoj meri poklapalo s Velimirovićevim Bogomoljcima. Prema nekim izvorima, vođstvo Zbora je od 1935. godine pa nadalje činilo 'kičmu' pokreta Bogomoljaca, dok drugi kažu da su Bogomoljci kolektivno pristupili Ljotićevoj organizaciji krajem 1930-tih godina.[10]
Godine 1937. Nikolaj je, kao i ostale vodeće ličnosti SPC, uključen u tzv. Konkordatsku krizu, odnosno nastojanje da se spreči ratifikacijakonkordata između Kraljevine Jugoslavije i Vatikana. On je svim srpskim poslanicima neposredno pred glasanje uputio pismo kojim preti primenom crkveno–kanonskih mera prema onima koji budu glasali za konkordat: "Ja ću biti nesrećan, ako budem prinuđen da ove mere primenim na Vas i na dom Vaš. A ja ih moram primeniti u potpunosti."[13] Kada su jugoslovenske vlasti 1940. godine zabranile Zbor, izdale nalog za hapšenje Ljotića i nekoliko njegovih sledbenika osudile na zatvorsku kaznu (među njima i Velimirovićevog učenika Dimitrija Najdanovića), Velimirović je napisao protestno pismo premijeru Dragiši Cvetkoviću u kojem opisuje Ljotića kao visoko pobožnog i moralnog čoveka.[10] Nikolaj je, kao i čitav Sveti arhijereski sabor SPC na čelu sa partijarhom Dožićem, također podržao puč 1941. godine kojim je oborena vlada Cvetković-Maček i poništen pakt između Jugoslavije i sila Osovine, potpisan nekoliko dana ranije.[14]
Drugi svetski rat [uredi - уреди]
Aprilski rat i kapitulacije Jugoslavije zatekla je Nikolaja u manastiru Žiči. Podrška martovskom puču je navela nemačke okupacione vlasti da se prema Velimiroviću odnose s podozrenjem.[10] Nikolaj je uhapšen godine 1941. pod sumnjom da je povezan s četničkim pobunjenicima i pritvoren u manastiru Ljubostinja. Godinu i po dana kasnije je i zvanično uhapšen i prebačen u manastir Vojlovicu kod Pančeva i zatočen tamo zajedno sa Patrijarhom Srpskim Gavrilom Dožićem. Nakon njegovog hapšenja, Ljotić i njegovi sledbenici su pokušali da se za njega zauzmu kod Nemaca i ubede ih da je Nikolaj pre rata ‘pohvalio Hitlera’ i da ga zato ne treba smatrati neprijateljem.[15] Međutim, za razliku od Ljotića, Velimirović je odbio da sarađuje sa nacistima tokom okupacije.[2] Za vreme svog zatočeništva u Vojlovici dvojica srpskih crkvenih velikodostojnika odolevala su pritiscima da sarađuju s Nemcima. Oni su uporno odbijali da potpišu javni proglas protiv Tita i partizana, kao i da učestvuju u stvaranju pro-nacističke vlade nacionalnog spasa.[10]
U septembru 1944. kada su nemačke trupe počele da se povlače iz Srbije pred naletima Crvene armije, Velimirović i Dožić su prebačeni prvo u Austriju, a potom u Nemačku, gde su zatvoreni u zloglasnom koncentracionom logoru Dahau. Nemci su ih tu držali kao zalog u pregovorima sa Ljotićem i Nedićem.[16]U logoru su bili zatvoreni u posebnom delu za visoke oficire i sveštenstvo (Ehrenbunker), tretirani bolje od ostalih i imali status povlašćenih zatvorenika (Ehrenhäfling). ’Počasni zarobljenici’ su imali poseban smeštaj i hranili se kao nemački oficiri, vrata ćelija u kojima su boravili zaključavana, a imali su i slobodan pristup zasebnom dvorištu u logoru.[10] Pored toga, njima je kao sveštenim licima bilo dozvoljeno da nose svešteničke mantije i nije im brijana glava.[10] U crkvenoj literaturi se naglašava da su oni u logoru Dahau ‘doživeli sve strahote ovog pakla na zemlji’ i pretrpeli ‘stradanje i patnje’. Nasuprot tome, Đorđević tvrdi da su ih Nemci "zaštitili da ne padnu u ruke saveznicima i Titovoj JNA".[17]
U Dahauu ostaju tri meseca, do decembra 1944. godine kada ih Nemci oslobađaju. Izgleda da je puštanje Velimirovića i Dožića iz logora Dahau bilo je deo pogodbe Ljotića i Nedića s nemačkim izaslanikom Hermanom Nojbaherom.[10] Iz Nemačke putuju zajedno sa Milanom Nedićem i nemačkim generalom Hermanom Nojbaherom u Sloveniju, gde su se Nemci nadali kako će iskoristiti njihov autoritet među izbeglim Srbima u borbi protiv partizana. Za vreme boravka u Sloveniji Velimirović je blagoslovio Ljotićeve dobrovoljce, kao i druge kolaboracioniste i ratne zločince poput četnika Momčila Đujića i Dobroslava Jevđevića.[10] Krajem aprila 1945. patrijarh Gavrilo i episkop Nikolaj su preko Momčila Đujića stupili u kontakt sa Dimitrijem Ljotićem, tražeći da se sastanu sa njim. Dimitrije Ljotić je krenuo prema njima ali je poginuo 23. aprila 1945. kod Ajdovščine u Sloveniji bežeći od Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Sutradan ujutro telo Dimitrija Ljotića prebačeno je u Goricu gde je obavljena sahrana. Na njegovom odru je episkop Nikolaj održao posmrtnu besedu, u kojoj je istakao da je Ljotić bio veliki „hrišćanski državnik“ i da sada „pripada nebeskoj Srbiji“.[18]
Po okončanju fašističke okupacije i uspostavljanju novekomunističke vlasti, Nikolaj Velimirović je, zbog bliskosti sa Dimitrijem Ljotićem i povezanosti sa političkom organizacijom Zbor, izbegao iz zemlje.[2]Patrijarh Gavrilo i episkop Nikolaj su potom otišli za Austriju, gde ih je u Tirolu pokupilaamerička 36. pešadijska divizija. Velimirović se susreo s američkom vojskom 8. maja 1945. godine u Kicbilu, gradiću na austrijsko-nemačkoj granici. Velimirović je tada bio u društvu nekoliko srpskih nacionalista i nemačkih oficira. On je putovao s generalom Milanom Nedićem, premijerom srpske kolaboracionističke vlade i Hermanom Nojbaherom, visokim nemačkim funkcionerom u okupiranoj Srbiji i prvim nacističkim gradonačelnikom Beča (1938-39) koga su jugoslovenske vlasti kasnije osudile na 20 godina zatvora.[10]
Odatle su otišli u Englesku gde su se razdvojili - patrijarh se vratio u Jugoslaviju, sada podkomunističkom vlašću, a Nikolaj otišao u Ameriku.
Emigracija i smrt [uredi - уреди]
U Jugoslaviji je nakon rata Nikolaj Velimirović smatran saradnikom fašista i izdajnikom.[10] Državljanstvo mu je oduzeto, a ime stavljeno na nezvaničnu listu autora čija se dela nisu mogla objavljivati u zemlji.[10] U prvim posleratnim Nikolajević nije toliko kritikovan zbog veza sa Zborom, aktivnost u Sloveniji 1945. godine, ni zbog antisemitizma, već zbog toga što je emigrirao u SAD i stao na stranu 'imperijalista'.[10] Nove vlasti su istovremeno slavile patrijarha Gavrila Dožića, koji se 1946. godine vratio u Srbiju, kao ratnog heroja Srpske pravoslavne crkve.
Nikolaj je stigao u Ameriku tokom 1946. godine, gde je nastavio crkveni i politički rad, kao i spisateljsku delatnost, na srpskom i na engleskom jeziku. Iz ovoga vremena potiču njegova dela "Kasijana", "Zemlja Nedođija", "Žetve Gospodnje", "Divan" i njegovo poslednje, nedovršeno delo "Jedini Čovekoljubac". Iz Amerike je slao materijalnu pomoć srpskim pravoslavnim manastirima u Jugoslaviji. Domaća štampa ga je optuživala da je učestvovao u emigrantskoj aktivnosti u posleratnom periodu, usmerenoj na okupljanje svih reakcionarnih izbegličkih krugova iz Srbije radi podsticanja neprijateljske aktivnosti protiv Jugoslavije.[19][20] Godine1952. uoči posete šefa jugoslovenske države Josipa Broza Tita Londonu Nikolaj se obratio pismom kenterberijskom nadbiskupu Anglikanske crkve s namerom da se poseta spreči. No, pismo je ostalo bez učinka: poseta je bila uspešna, a Vinston Čerčil ju je čak nazvao istorijskom.[17] U intervjuu datom u Sjedinjenim Američkim Državama 1953. godine, Velimirović je tvrdio da je bio duhovna siva eminencijaiza Ljotićeve organizacije ZBOR.[3]
Vladika Nikolaj je u Americi povremeno i predavao: u privremenoj srpskoj bogosloviji u manastiru Sv. Save u Libertivilu, u njujorškoj Akademiji Sv. Vladimira i u ruskim bogoslovijama Svete Trojice u Džordanvilu i Sv. Tihona u Saut Kananu, u Pensilvaniji. U ovoj poslednjoj ga je i smrt zatekla 1956. godine. Iz manastira Sv. Tihona prenet je zatim u manastir Svetog Save u Libertivil i sahranjen kraj oltara crkve, na južnoj strani 27. marta, uz prisustvo velikog broja pravoslavnih Srba i drugih vernika širom Amerike.
Rehabilitacija i kanonizacija [uredi - уреди]
Nikolajevo zaveštanje potajno je održavao u životu mali krug njegovih vatrenih pobornika s margina Srpske pravoslavne crkve okupljenih oko Velimirovićevog bivšeg saradnika i đaka, disidenta monaha oca Justina Popovića. Među Velimirovićevim sledbenicima u crkvi su, pored Justina bila i četiri i njegova đaka, Atanasije Jevtić, Artemije Radosavljević, Amfilohije Radović i Irinej Bulović, kao i Nikolajev sinovac Jovan Velimirović.[10] Velimirović je imao podršku nacionalističkih organizacija u dijaspori. Neke izdavačke kuće - npr. ljotićevska "Iskra" sa sedištem u Minhenu - objavljivale su Velimirovićeve radove tokom 1960-tih i 1970-tih godina.
Sredinom 1980-ih godina, započinje proces rehabilitacije Nikolaja Velimirovića u Šabačko-valjevskoj eparhiji, gde je episkop bio Jovan Velimirović, njegov sinovac.[21] Nacionalistička struja u Srpskoj pravoslavnoj crkvi je smatrala Velimirovićevu rehabilitaciju načinom da se srpsko nacionalno biće „pročisti od sablasti komunizma“.[10] Ključni događaj u popularizaciji Velimirovićevog kulta dogodio se na 31. godišnjicu episkopove smrti u martu 1987. godine, kada su sveštenici Šabačko-valjevske eparhije - predvođeni episkopima Jovanom Velimirovićem i Amfilohijem Radovićem - nezvanično kanonizovali Nikolaja i proglasili 18. mart, dan njegove smrti, verskim praznikom u ovoj eparhiji. Godinu dana kasnije komisija koja je imala zadatak da istraži pitanje Velimirovićeve svetosti, predvođena novoizabranim patrijarhom Pavlom, odbacila je zahtev za kanonizaciju. Patrijarh Pavle je pozvao na strpljenje i upozorio da s odlukom "ne bi trebalo žuriti", "ni stvar forsirati".[2]
Mošti vladike Nikolaja prenete su u Srbiju 12. maja 1991. godine, u danima kada je otpočinjao rat na teritoriji bivše Jugoslavije.[22] Njegovi posmrtni ostaci su preneti iz Libertivila u Lelić, gde je sahranjen u crkvi, koja je njegova zadužbina.
19. maja 2003. godine Sveti arhijerejski sabor SPC "jednodušnom jednoglasnom saborskom odlukom" kanonizuje Nikolaja Velimirovića za sveca, čime je krunisan proces njegove rehabilitacije i sakralizacije. Svečana kanonizacija obavljena je u Hramu Svetog Save na Vračaru, u Beogradu, 24. maja 2003. Već sledeće godine, episkop šabačko-valjevski Lavrentije je svoju zadužbinu, manastir Soko blizuLjubovije i Krupnja, posvetio sv. Nikolaju. U ovom manastiru postoji i muzej posvećen sv. Nikolaju, njegova velika bista u dvorištu manastira i još jedna velika zgrada koja se zove "Dom sv. vladike Nikolaja".
Velimirović je tokom 2000-ih postao jedna od najuvaženijih crkvenih ličnosti u Srbiji. U verskim krugovima, Velimirovića po važnosti redovno porede sa svetim Jovanom Krstiteljom i svetim Jovanom Zlatoustim. U crkvenoj literaturi se stalno ponavljaju reči Justina Popovića koji ga smatra 'trinaestim apostolom', 'svetim srpskim jevanđelistom' i 'najvećim Srbinom posle svetog Save'.[10]
Politički stavovi [uredi - уреди]
Spisi Nikolaja Velimirovića se danas u ekstremno desničarskoj i antisemitskoj literaturi koriste za podršku klerikalno-nacionalističkim, neofašističkim i antisemitskim političkim stavovima.[2]
Nacionalizam [uredi - уреди]
Velimirović je poznat po stavu da je „nacionalizam srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi“.[23] Velimirović o Srbima govori kao o "Božjoj deci i ljudima arijevske rase, kojima je sudbina dodelila počasnu ulogu da budu glavni nosilac hrišćanstva u svetu".[24]
Mi smo po krvi arijevci, po prezimenu Sloveni, po imenu Srbi, a po srcu i duhu hrišćani.[10]
Govorio je da su Srbi i drugi Sloveni čuvari na kapijama Evrope, "da plemena slabije rase i niže vere ne bi uznemiravala krštenu Evropu u njenom mirnom razvijanju i napredovanju".[10] Kritičari smatraju da je njegovo mišljenje o srpskom narodu poprimilo "neskriveno rasistički prizvuk".[10]
Klerikalizam [uredi - уреди]
Nikolaj se zalagao za uspostavljanje jedne vrste pravoslavne teokratije, koju on naziva "teodulija", kao načina uređenja društva, što podrazumeva "saglasje Crkve i Države u služenju Boga".[4] Centralno mesto Velimirovićevog svetosavskog nacionalizma je jedinstvo crkve i države. On je smatrao da je odvajanje crkve od države nesreća i "bolesno stanje":
Gde god se crkva odelila od države tu je bolesno stanje ili crkve ili države ili oboje.[25]
Velimirović se zalagao za "teoduliju jednovernih naroda", odnosno Savez pravoslavnih naroda Balkana s naslonom na pravoslavnu Rusiju, čiji bi cilj bio služenje Hristu. Verovao je da bi "Carstvo balkanskih naroda sa carstvom svete Rusije" predstavljalo ostvarenje hiljadugodišnjeg carstva mira na zemlji, o kojem je govorio sveti Jovan Evangelista.[25]
Stavovi o Hitleru [uredi - уреди]
Godine 1935. Nikolaj Velimirović je održao predavanje u Beogradu pod naslovom „Nacionalizam Svetog Save“. U tom izlaganju izneo je tvrdnju da su pokušaji Adolfa Hitlera o nemačkoj nacionalnoj crkvi slične idejama Svetog Save o narodnoj veri i crkvi:[26][27]
Ipak se mora odati priznanje sadašnjem nemačkom Vođi, koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u 20-om veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju.
Velimirović po izbijanju drugog svetskog rata više nije ponavljao ovakve stavove i odbio je da sarađuje sa Hitlerom tokom okupacije.
Anti-semitizam [uredi - уреди]
Antijevrejski i antijudaistički stavovi dobijaju značajnije mesto u Velimirovićevoj misli tokom dvadesetih i tridesetih godina XX veka.[10] DeloIndijska pisma, koje je Nikolaj pisao za vreme boravka u Ljubostinji između jula 1941. i decembra 1942. godine, sadrži i alegoričnu priču u kojoj je Satana predstavljen u liku zle Jevrejke 'Rebeke Natan', zavodnice i predvodnice komunističkog ustanka.[10] U svojoj knjizi „Kroz tamnički prozor“, napisanoj 1944. godine u logoru Dahau, Velimirović za izbijanje Drugog svetskog rata optužuje gotovo sve savremene ideologije Evrope, osim fašizma, čiji izum pripisuje Jevrejima, odnosno „njihovom ocu Đavolu“[28][29]:
Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i demokratiju, ištrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopšturevoluciju, i kapitalizam, i komunizam. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihovađavola.
Još je kontroverznije Velimirovićevo viđenje stradanja Jevreja u holokaustu, što on tumači kao božju odmazdu za ubistvo Hrista:
Oni su se pokazali gori protivnici Božji negoli neznabožac Pilat, jer su u jarosti zlobe svoje izrekli onu strašnu reč: "Krv Njegova na nas i našu decu!" Tako je nevina krv postala bič koji ih goni kao stoku kroz vekove iz zemlje u zemlju, i kao oganj koji sagoreva sva njihova slagališta spletki protiv Hrista. Jer tako ih uči đavo, otac njihov.[2]
Zbog ovog i drugih tekstova, mnogi autori smatraju Nikolaja Velimorovića za bitnog ideologa srpskog antisemitizma.[10][30][31]Velimirovićevi antijevrejski stavovi su bili mešavina religioznog anitisemitizma, koji je imao dugu istoriju u hrišćanstvu, i antisemitskihteorija zavere iz 19. veka, koje su bile rasprostranjene širom Evrope uoči Drugog svetskog rata.[2] Nikolajeve pristalice nasuprot ovim tvrdnjama napominju da je on za vreme boravka u Ljubostinji uspeo da spase jednu jevrejsku porodicu od nemačkog hapšenja.[10]
Anti-zapadnjaštvo [uredi - уреди]
Velimirović smatra da su Srbi, čim su se oslobodili Turaka, pali u ropstvo Zapada. Seljake iz Šumadije su prevarili austrijski Srbi prečani koji su im uveli zakone i ustanove poput protestanata i katolika, "dve zapadne hrišćanske jeresi". Oni su učinili da Srbija padne u ropstvo"zapadnih jeretika": duhovno, intelektualno, moralno, političko i kulturno. Nakon njih došli su još gori, šumadijski sinovi školovani na Zapadu, koji su predstavljali "bezbožnu hordu" agenata zapadne kulture, "nove poturice", opasnije od starih poturica i izdajnike veće odVuka Brankovića.[32]
Velimirović je propagirao odbacivanje svih zapadnih tradicija, uključujući demokratiju, jednakost, individualizam, religioznu toleranciju i druge vrednosti modernizma i prosvećenosti.[2] On zaključuje da je Evropa uperila sve svoje pronalaske protiv Hrista, između ostalogteleskop, mikroskop, železnicu, parnu fabriku, mašine za plivanje pod vodom, za letenje u vazduhu, itd.[1] Evropu je smatrao oličenjem sveg zla:
Da li ste sa Evropom ili svojim narodom? Ako kažete da ste sa Evropom onda se brzo lečite da ne bi zarazili svoj narod... evropski narodi su pod prokletstvom božijim jer oni nisu više narodi nego jazavci... dvonogi majmuni... zverovi a ne ljudi... Evropski intelektuizirani čovek napravio je ugovor sa đavolom... Evropa je jeres... A ti Srbijo, kuda si pošla za Evropom? Ti nikada nisi išla njenim putem i nikada za njom. Nazad, na svoje, ako hoćeš da se spaseš i živiš...[1]
Njegovo antizapadnjaštvo je organski povezano sa njegovim antisemitizmom; on je smatrao da su "Jevreji i njihov otac đavo", uspeli "trovanjem duha i srca evropskog čovečanstva" da ga odvrate od prave religioznosti i okrenu obožavanju "idola kulture". On vidi kulturu kao „zbir svih zala“, i predlaže da Crkva propiše jedan molitveni dan u godini, kad će se sav narod sa svojim starešinama moliti Bogu da ga spase od kulture.[33]
Dela [uredi - уреди]
Nikolaj Velimirović objavio je veliki broj teoloških i političkih dela. U periodu posle Drugog svetskog rata njegova dela su bila zabranjena za štampanje u Jugoslaviji. Tek kasnih 1980-ih ona počinju ovde ponovo da se štampaju, pre toga su uglavnom štampana u dijaspori zaslugom episkopa Lavrentija, a zatim ovamo prenošena.
Objavljena za života [uredi - уреди]
Njegova dela su:
- Uspomene iz Boke, 1904.
- Francusko-slovenska borba u Boki kotorskoj 1806-1814, 1910.
- Religija Njegoševa, 1911.
- Iznad greha i smrti, 1914.
- Mesto Srbije u svetskoj istoriji, 1915.
- Srbija u svetlosti i mraku, 1916.
- Paterik Manastira svetog Nauma, 1925.
- Ohridski prolog, 1928.
- Rat i Biblija, 1932.
- Emanuil: tajne neba i zemlje: čudesni doživljaji iz oba sveta, 1937.
- Tri molitve u senci nemačkih bajoneta, 1945.
- Pobedioci smrti: pravoslavna čitanja za svaki dan godine, 1949.
- Zemlja Nedođija: jedna moderna bajka, 1950.
- Pesme molitvene, 1952.
- Kasijana; nauka o hrišćanskom pojimanju ljubavi, 1952.
- Divan: nauka o čudesima, 1953.
- Žetve Gospodnje: od početka do našeg vremena i do kraja, 1953.
Posthumno objavljena [uredi - уреди]
|
|
Izvori [uredi - уреди]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Sporno slovo u crkvenom kalendaru
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 Kanonizacija "proroka" antisemitizma
- ↑ 3.0 3.1 Nebojsa Popov, Srpski populizam. Od marginalne do dominantne pojave, »Vreme«, Beograd 1993.
- ↑ 4.0 4.1 Naličje kulta
- ↑ Nikolaj Velimirović: A Controversial Life
- ↑ Nikolaj Velimirović apostol nacionalizma
- ↑ 7.0 7.1 Mr Zvezdan Folić: KOSOVSKI MIT U PROJEKCIJAMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE
- ↑ Rad je objavljen na nemačkom jeziku 1910. g. u Bernu; srpski prevod izlazi u Velimirovićevim Sabranim delima, knj. II, Himelstir 1986.
- ↑ Nikolajeva studija "Religija Njegoševa" pojavila se najpre u časopisu "Delo", a zatim i posebno 1911. g. Doživela je zatim nekoliko izdanja (1921. i 1971.). Nikolaj se i kasnije bavio Njegošem, a naročito je zapažen njegov Govor o Njegošu, na Lovćenu 1925. g. pri prenosu Njegoševih kostiju u obnovljenu kapelu Sv. Petra Cetinjskog.
- ↑ 10.00 10.01 10.02 10.03 10.04 10.05 10.06 10.07 10.08 10.09 10.1010.11 10.12 10.13 10.14 10.15 10.16 10.17 10.18 10.19 10.20 10.2110.22 10.23 10.24 10.25 10.26 10.27 10.28 Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi
- ↑ Nikola Žutić: Srpsko pravoslavlje i Anglikanska crkva
- ↑ Vreme, 15 januar, 1928, str. 3
- ↑ Slučaj: Konkordat
- ↑ Povodom 27. marta građani Kraljeva, uputili su telegram čestitanja Ep. Nikolaju u Beograd, na što im je on odgovorio telegramom: "Bogu blagodarni, narodu zahvalni, gledamo svetlo u budućnost bez pečata srama" ("Pastirski glas", br. 3, 1941).
- ↑ Vidi pisma koja je Ljotić slao nemačkim vlastima objavljena u knjizi Sabrana Dela Dimitrija Ljotića, Knjiga VIII u izdanju Nove Iskre.
- ↑ Jovan Bajford, Peščanik FM (str. 50-56)
- ↑ 17.0 17.1 O ideološko-političkom obrascu u SPC
- ↑ Sveti Nikolaj Žički i Ohridski, NAD ODROM DIMITRIJA LjOTIĆA
- ↑ ‘Šta je u Americi govorio i radio episkop Nikolaj?’, Politika, 4. avgust 1968.
- ↑ ‘Ljotićevci i Nikolajevci stari i novi’’, Novosti, 6. oktobar 1986.
- ↑ Jovan Byford, NATO u blato
- ↑ Zoran Petakov, Od desekularizacije ka klerikalizaciji (u zborniku Kritika klerikalizacije Srbije)
- ↑ Nikolaj Velimirović, Nacionalizam Svetog Save
- ↑ Nikolaj Velimirović, Čiji si ti, maleni narode srbski?
- ↑ 25.0 25.1 ВЛАДИКА НИКОЛАЈ, СРПСКИ НАРОД КАО ТЕОДУЛ
- ↑ Nacionalizam Svetog Save
- ↑ [1]
- ↑ Nikolaj Velimirović. "O Jevrejima" u: Reči srpskom narodu kroz tamnički prozor, IHTUS-Hrišćanska knjiga, Beograd 2000 (str. 193-194)
- ↑ Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor
- ↑ Aleksandar Lebl, Antisemitizam u Srbiji
- ↑ CANONIZING THE 'PROPHET' OF ANTI-SEMITISM
- ↑ Епископ Николај, Изнад Истока и Запада
- ↑ Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor
Vidi još [uredi - уреди]
Vanjske veze [uredi - уреди]
Članci o Nikolaju [uredi - уреди]
- Vladika Nikolaj Velimirović (biografija)
- Sveti vladika Nikolaj Velimirović (hagiografija)
- Kanonizacija Nikolaja Velimirovića: Sporno slovo u crkvenom kalendaru
- Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi
